Τα τέσσερα χαρακτηριστικά (4Cs), δημιουργικότητα, κριτική σκέψη, επικοινωνία και συνεργασία στα σχολεία

Πραγματοποιήθηκε από 26/08/2019 έως και 31/08/2019 στην Φλωρεντία της Ιταλίας η παρακολούθηση του επιμορφωτικού σεμιναρίου με  τίτλο « The 4Cs: Creativity, Critical Thinking, Communication and Collaboration in Schools” από τον φορέα “Εuropass– Teacher academy”  στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Προγράμματος Erasmus+ / Βασική Δράση ΚΑ1 /  Δομημένος κύκλος μαθημάτων/σεμινάριο επιμόρφωσης στο εξωτερικό με τίτλο «Σχολείο δημιουργικότητας και ανοιχτής επικοινωνίας» και αριθμό σύμβασης 2018-1-EL01-KA101-046770.

Το σεμινάριο παρακολούθησαν τρεις εκπαιδευτικοί του σχολείου μας η Δρ. Λαμπροπούλου Παρασκευή ΠΕ86 και η κ. Τσάκωνα Σταυρούλα ΠΕ88.01-ΠΕ04.01.

Στην διάρκεια του σεμιναρίου συζητήθηκαν οι δεξιότητες και ικανότητες που αποτελούν το εφαλτήριο για την επιτυχία στην κοινωνία του 21ου αιώνα. Το σχολείο παίζει πρωτεύοντα ρόλο στην καλλιέργεια των χαρακτηριστικών που πρέπει να διαθέτει ο κάθε άνθρωπος. Οι ικανότητες αυτές είναι: επικοινωνία, συνεργασία, κριτική σκέψη και δημιουργικότητα.            

Το βασικό συστατικό του καθενός αναφέρεται παρακάτω :

Eπικοινωνία: Η μεταφορά ιδεών.

Συνεργασία:Η εργασία με άλλους

Κριτική σκέψη: Η επίλυση προβλημάτων

Δημιουργικότητα: Η ανοικτόμυαλη σκέψη

Τα χαρακτηριστικά πρέπει να έχει ο δάσκαλος του 21ου αιώνα είναι να είναι κοινωνικός, προοδευτικός, να μαθαίνει δια βίου, να χρησιμοποιεί την ανεστραμμένη μάθηση, την μαθητοκεντρική μάθηση, να έχει ενεργή συμμετοχή, να είναι συνεργατικός και γνώστης του αντικειμένου

Τα δέκα ουσιώδη χαρακτηριστικά του παιδαγωγού του 21ου αιώνα από το Γιώργο Κούρο

  • Να οικοδομεί σχέσεις
  • Να είναι μαθητής
  • Να είναι περιεκτικός
  • Να είναι στοχαστικός
  • Να γνωρίζει από διαδίκτυο
  • Να είναι νεωτεριστής
  • Να είναι ηγέτης
  • Να είναι αφηγητής
  • Να είναι σχεδιαστής
  • Να είναι καλλιτέχνης

Στο σεμινάριο έγινε μια σύγκριση δασκαλοκεντρικού και μαθητοκεντρικού συστήματος μάθησης σύμφωνα με τους Huba & Freed(2000) όπως παρουσιάζεται παρακάτω

Δασκαλοκεντρικό σύστημα μάθησης Μαθητοκεντρικό σύστημα μάθησης
Μόνο οι μαθητές μαθαίνουν Μαθαίνουν μαθητές και εκπαιδευτικός
Η αξιολόγηση βασίζεται στη διεξαγωγή τεστ και πολλές φορές περιλαμβάνει μόνο συνοπτική εκτίμηση Η αξιολόγηση χρησιμοποιείται για να προωθήσει τη μάθηση και αποτελεί εμπεριστατωμένη εκτίμηση
Δίνεται έμφαση στις σωστές απαντήσεις και στη δημιουργία εργασιών χωρίς λάθη Δίνεται έμφαση σε πολλές πιθανές απαντήσεις και οι μαθητές μαθαίνουν από τα λάθη τους
Δίνεται έμφαση στην απόκτηση της γνώσης που δεν είναι εφαρμόσιμη στον πραγματικό κόσμο Δίνεται έμφαση στο να χρησιμοποιούν και να επικοινωνούν τη γνώση αποτελεσματικά για την αντιμετώπιση προβλημάτων σε πραγματικό περιβάλλον
Η γνώση μεταφέρεται από το δάσκαλο στους μαθητές με μετωπική διδασκαλία Οι μαθητές οικοδομούν τη γνώση δια μέσω της συγκέντρωσης πληροφοριών και ενσωμάτωσή της με έρευνα, επικοινωνία, κριτική σκέψη, επίλυση προβλημάτων κ.ά. 
Οι μαθητές παθητικά λαμβάνουν πληροφορίες Οι μαθητές λαμβάνουν μέρος συμμετέχοντας ενεργά
Ο ρόλος του δασκάλου είναι να είναι πρωταρχικός δότης πληροφοριών Ο δάσκαλος είναι οδηγός και διευκολυντής
Ο δάσκαλος είναι ο πρωταρχικός αξιολογητής της μάθησης Ο δάσκαλος και οι μαθητές αξιολογούν τη μάθηση
Επικέντρωση στην μονόπλευρη γνώση Επικέντρωση σε διαθεματική έρευνα
Το πνεύμα στην τάξη είναι ανταγωνιστικό και ατομικιστικό Το πνεύμα στην τάξη είναι η συμμετοχή όλων, η συνεργασία και το υποστηρικτικό περιβάλλον.

ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ -ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ

Η εργασία μπορεί να πραγματοποιηθεί με διάφορους τρόπους:

  • Aτομικά
  • Σε ζεύγη
  • Μικρές ομάδες εργασίας (4-5 άτομα)
  • Δύο ομάδες
  • Όλη η τάξη

 Η σκάλα της ανατροφοδότησης από τον David Perkins:

  • Διευκρίνιση: Nα υποβάλουν διευκρινιστικές ερωτήσεις  σχετικά με το γνωστικό αντικείμενο  που εξετάζεται.
  • Αξία: Σχόλια σχετικά με τα σημαντικά σημεία του γνωστικού αντικειμένου.
  • Μέριμνα: Σχόλια σχετικά με τις δυσκολίες  του γνωστικού αντικειμένου.
  • Πρόταση: Προτάσεις για τη βελτίωση  του γνωστικού αντικειμένου.

Η πρόταση για θετική ανατροφοδότηση:

  • Τρία σημεία που αρέσουν
  • Δύο προτάσεις ευγενικά διατυπωμένες
  • Μία ερώτηση

Τέσσερις  βασικές δεξιότητες  ή  εργαλεία για σωστή επικοινωνία:

Δεκτικές δεξιότητες – Το είδος της επικοινωνίας που λαμβάνει ο καθένας:

  • όταν  ακούει τον άλλο
  • όταν διαβάζει κάτι

Παραγόμενες δεξιότητες – Το είδος της επικοινωνίας που παράγει ο καθένας

  • όταν μιλάει
  • όταν γράφει

Το 75% της επικοινωνίας μέσα στη μέρα είναι μη λεκτική. Η γλώσσα του σώματος είναι που «μετράει».

Τα πιο συνηθισμένα λάθη που γίνονται όταν ακούμε κάποιον:

  • Ονειροπολούμε ή σκεφτόμαστε κάτι άλλο ενώ ο άλλος μιλάει
  • Σκεφτόμαστε τι θα πει στη συνέχεια
  • Κρίνουμε ότι λέει ο άλλος
  • Ακούμε σκεπτόμενοι τη συνέχεια

Δεν ακούμε με πρόθεση να καταλάβουμε αλλά με πρόθεση να απαντήσουμε.

Επτά ενεργητικοί τρόποι να ακούμε τους άλλους

  • Να είμαστε προσεκτικοί
  • Να θέτουμε ανοικτές ερωτήσεις
  • Να θέτουμε διερευνητικές ερωτήσεις
  • Να ζητάμε διευκρινίσεις
  • Να παραφράζουμε
  • Να αποδίδουμε αντανάκλαση συναισθημάτων
  • Να συνοψίζουμε

«Έχουμε δύο αυτιά και ένα στόμα έτσι πρέπει να ακούμε δύο φορές περισσότερο από ότι μιλάμε»

Επίκτητος

Η σωστή επικοινωνία διασφαλίζεται από πολλά πράγματα συμπεριλαμβανομένων των παρακάτω:

  • Eνεργητική ακοή
  • Κατάλληλη στάση και γλώσσα σώματος
  • Φιλικό τόνο
  • Οπτική επαφή
  • Καθαρή  και σύντομη ομιλία
  • Συμπεριφορά εμπιστοσύνης και φιλικότητας
  • Ενσυναίσθηση και σεβασμός
  • Χρήση κατάλληλου μέσου επικοινωνίας ανάλογα με την περίσταση

Μερικοί τρόποι να ακούμε καλύτερα:

  • Να δίνουμε όλη μας την προσοχή
  • Να μην υποθέτουμε τι θέλει να πει ο άλλος
  • Να μη σπαταλάμε το χρόνο που ακούμε για να διατυπώσουμε την απάντησή μας
  • Να δείχνουμε την προσοχή μας με την οπτική επαφή και την έκφραση ενδιαφέροντος
  • Να κρατάμε σημειώσεις αν χρειαάζεται
  • Να είμαστε υπομονετικοί ως την ολκλήρωση του μυνήματος
  • Να ενημερωνόμαστε για το ποιος, τι,  πού, πότε, γιατί και πώς.
  • Να ακούμε ιδέες και όχι μόνο γεγονότα

Επαλήθευση: «Λοιπόν εσύ λες ότι…»

Ερώτηση: «Τι εννοείς όταν λες…»

Αναγνώριση: «Κοιτάζω προς τον ομιλητή και κάνω νεύμα»

Όλο το σώμα ακούει

Μάτια: Κοιτάζουν τον ομιλητή

Αυτιά: Και τα δύο είναι έτοιμα να ακούσουν

Στόμα: Σιγή (όχι ομιλία, όχι θορύβους)

Χέρια: Ακίνητα(Δεμένα, στην τσέπη ή πλάγια)

Σώμα: Στραμμένο στον ομιλητή

Πόδια: Στο πάτωμα

Μυαλό: Σκεπτόμενο ό,τι λέγεται

Καρδιά: Ενδιαφέρον για αυτό που λέει ο άλλος

«Οι περισσότεροι πετυχημένοι άνθρωποι είναι αυτοί που ακούν περισσότερο παρά μιλούν»

«Μία από τις πιο ειλικρινείς μορφές σεβασμού είναι να ακούς πράγματι αυτό που ο άλλος έχει να σου πει»

Bryant McGill

Πρότζεκτ βασισμένο στο να μαθαίνουν (PBL) οι μαθητές, τη συνεργασία και την επικοινωνία είναι πάρα πολύ σημαντικό και περιλαμβάνει πολύ ανατροφοδότηση και αντανάκλαση.

Το Βuck Institute for Education (BIE) είναι ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που «δημιουργεί, συγκεντρώνει και μοιράζεται εκπαιδευτικές πρακτικές και προϊόντα υψηλής ποιότητας βασισμένα σε προγράμματα (PBL) και παρέχει εξαιρετικά αποτελεσματικές υπηρεσίες σε εκπαιδευτικούς και σχολεία. Σύμφωνα με αυτό το Ινστιτούτο οι δεξιότητες του 21ου αιώνα που είναι απαραίτητες να προετοιμάσουν τους μαθητές για ακαδημαïκή, προσωπική και επαγγελματική επιτυχία και να είναι προετοιμασμένοι  να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της ζωής τους και στον κόσμο που θα κληρονομήσουν.

ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ

«Δε μπορώ να διδάξω σε κάποιον κάτι, μπορώ μόνο να τον κάνω να σκέφτεται»

Σωκράτης

Ορισμοί κριτικής σκέψης

  • «Κριτική σκέψη είναι μία συνειδητή και εθελοντική προσπάθεια  να εδραιωθεί η πίστη σε μια σταθερή βάση αιτιών» Dewey
  • «Κριτική σκέψη είναι λογική και αντανακλαστική σκέψη που επικεντρώνεται στο να αποφασίσει τι να πιστέψει ή να κάνει» Ennis
  • «Κριτική σκέψη είναι μια ενεργή διαδικασία που περιλαμβάνει αμφισβήτηση και μεταγνώση» Fisher & Scriven
  • «Κριτική σκέψη είναι η ανάλυση των γεγονότων για να σχηματιστεί  μια άποψη» Dictionary.com

Η κριτική σκέψη στην εκπαίδευση είναι ουσιώδης για τους παρακάτω λόγους:

  • Oι μαθητές πρέπει να προετοιμάζονται για εργασίες που δεν υπάρχουν ακόμη
  • Η κριτική σκέψη βελτιώνει την ευελιξία και τη μάθηση δεξιοτήτων των μαθητών
  • Η κριτική σκέψη είναι η ουσία της Δημοκρατίας
  • Η κριτική σκέψη κάνει την εκπαίδευση λιγότερο παθητική και περισσότερο διαδραστική
  • Η κριτική σκέψη βοηθά τους μαθητές να εκφράζουν καλύτερα τις ιδέες τους
  • Η κριτική σκέψη και η επίλυση προβλημάτων βοηθά την επόμενη γενιά να προσαρμόζεται καλύτερα στις αλλαγές.

«Εκπαίδευση δεν είναι να μαθαίνει κάποιος τα γεγονότα αλλά να εξασκεί το μυαλό να σκέφτεται»

Albert Einstein

Υπάρχουν δύο τύποι ερωτήσεων:

  • Αυτές που αναφέρονται σε γεγονότα π.χ. Πόσοι εκπαιδευτικοί συμμετέχουν σε προγράμματα Ερ;aσμους;
  • Οι ανιχνευτικές /δύσκολες ερωτήσεις π.χ. Πώς αποφασίζουν οι εκπαιδευτικοί τι πρόγραμμα Εράσμους θα παρακολουθήσουν;

Η κριτική σκέψη …

  • εξετάζει υποθέσεις Epstein,2003
  • είναι απελευθερωμένη από προκατάληψη και μεροληψία
  • διακρίνει τα γεγονότα από τα αίτια
  • φαντάζεται και εξερευνεί  εναλλακτικά- είναι απαραίτητο να είναι ανοικτός στις απόψεις των άλλων ανθρώπων
  • βασίζεται στις καθολικές πνευματικές αξίες που είναι:(Scriven & Paul)
  • Σαφήνεια: Nα υπάρχει καθαρή σκέψη
  • Ακρίβεια: Να μη βασίζεται η σκέψη σε εσφαλμένες πληροφορίες
  • Συνοχή: Αν εφαρμοστεί ένας κανόνας σε ένα πλαίσιο πρέπει να εφαρμοστεί σε ένα παρόμοιο πλαίσιο
  • Βάθος: Δεν είναι αρκετό να λαμβάνονται υπ΄όψιν επιφανειακές πληροφορίες
  • Πλάτος: Να λαμβάνεται υπ΄όψιν ένα ε΄τρος πληροφοριών και όχι μία πηγή
  • Δικαιοσύνη: Υπάρχει ανάγκη να είναι κάποιος δίκαιος
  • Είναι μια διαδικασία (Debela & Fang 2008): Aπαιτεί χρόνο και προσπάθεια
  • Μπορεί να διδαχθεί (Debela & Fang 2008): Βελτιώνεται με την εξάσκηση

Τρεις χρήσιμες ερωτήσεις για ανθρώπους που σκέφτονται κριτικά:

  • Τι ακριβώς εννοείς…;
  • Τι αποδείξεις υπάρχουν…;
  • Ποιες είναι οι πηγές σου;

Ταξινόμηση δεξιοτήτων κριτικής σκέψης υψηλότερης τάξης

Δεξιότητες κριτικής σκέψης

  • Εκπαίδευση του εγκεφάλου
  • Ενθάρρυνση δημιουργικής σκέψης
  • Προώθηση λογικής σκέψης
  • Κατασκευή δυνατών επιχειρημάτων

Δραστηριότητες

  • Παζλς, αινίγματα, μπερδεμένα κείμενα,μαθηματικά προβλήματα
  • Καταιγισμός ιδεών, επίλυση προβλημάτων
  • Εύρεση αιτιών, αποδείξεων, παραδειγμάτων και πηγών
  • Σκεπτόμενοι αντικατοπτρίζοντας τη σκέψη του άλλου

«Έχουμε πρόβλημα με την κριτική σκέψη και το πολιτικό σύστημα δε φαίνεται να βοηθά»

Barack Obama

«H ουσία του ανεξάρτητου νου δεν έγκειται σε αυτό που σκέφτεται αλλά πώς σκέφτεται»

Cristopher Hitchens

«H σκέψη είναι η σκληρότερη δουλειά που υπάρχει, και αυτός είναι ίσως ο λόγος που τόσο λίγοι ασχολούνται με αυτήν»

Ηenry Ford

«H κριτική σκέψη έχει τη δυνατότητα να είναι δημιουργική και βαθιά διαδικασία»

Pearl Zhy

«Ο σκοπός της κριτικής σκέψης είναι να σκεφτούμε: δηλαδή, να επανεξετάζουμε, να επαναξιολογούμε και να αναθεωρούμε»  

Jon Stratton

«Πίστευε ότι θέλεις αλλά μην πιστεύεις οτιδήποτε διαβάζεις χωρίς να αναρωτηθείς»

Pauline Baynes

H κριτική σκέψη περιλαμβάνει:

Εκπαίδευση, γνώση, συλλογισμό, προοπτική,
αιτιολόγηση, πείραμα, υπόθεση, επαγωγή, προσοχή, διορατικότητα, μνήμη,
αποτελέσματα, απόδειξη, γλώσσα, αλλαγή, μάθηση, πρόβλημα, επιστήμη, διαφωνία, ψευδαίσθηση,
ανέκδοτα, ορισμό, λογική, δημιουργικότητα, διαγράμματα, λύσεις, σκέψη,
συμπεράσματα, λήψη αποφάσεων, οργάνωση, ανάκτηση, προκατάληψη, συναίσθημα, κωδικοποίηση,
σκεπτικισμό, παρατήρηση, εκτίμηση, πλάνη, τυχαιότητα, έρευνα.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ

Δάσκαλοι και μαθητές σκέφτονται έξω από πλαίσια

Πραδείγματα:

  • Δημιουργικότητα σε συνδυασμό με επικοινωνία και συνεργασία: Καθένας λέει μία λέξη και δημιουργείται μία ιστορία
  • Καθένας δημιουργεί μία ιστορία που βασίζεται σε μία εικόνα και ένα ερώτημα
  • Καθένας γράφει ένα ποιήμα με συγκεκριμένο τρόπο
  • Συμπλήρωση ενός ποιήματος που είναι γραμμένο μέρος του
  • Δημιουργική γραφή
  • Ζωγραφική
  • Δημιουργία κατασκευής σε ομάδες και παρουσίαση